fotosynthese - afscheid Grote ontroering maakt zich van mij meester als ik deze foto bekijk. Hij moet gemaakt zijn in Italië, dat zie je meteen, bij een of andere traditionele gelegenheid, misschien carnaval. Wat bij zulke beelden steeds weer opvalt is dat de attributen, vervaardigd door gewone mensen, boeren, ongeschoolde dorpsbewoners, er zo klassiek uitzien, perfect van detail, alsof ze door renaissance- kunstenaars waren gemaakt. Zoals hier de engelenvleugeltjes, als uit een schilderij van Tiepolo; je ontkomt niet aan de gedachte dat Nederlanders, gevraagd om een paar engelenvleugeltjes te maken, er geen raad mee zouden weten en aan zouden komen met iets bedroevends. Het is of de mensen in Italië die klassieke vormen in hun vingers hebben; bij een carnavalsviering of een kerkelijke processie in zelfs het onbeduidendste gehucht of bergdorpje verbaas je je over de kunstige vormgeving van de requisieten -en over de natuurlijke gratie en het acteertalent waarmee de mensen zich bij zulke gelegenheden inleven in hun rol. Wie leert ze dat? Het is als iets dat uit de hemel komt vallen, zoals muzikaliteit, zoals au fond alle talent. Wat mij zo sterk aanspreekt zijn de liefdevolle blikken, de ondemonstratieve maar toch duidelijk zichtbare blijdschap die volwassenen en kinderen aan elkaars nabijheid ontlenen. Zelfs hun gelaatsvormen hebben iets k1assieks, de man rechts heeft een gezicht alsop een 18e eeuwse gravure; maar ook doet hij aan een stier denken, zoals Picasso ze tekent. Zijn blik heeft iets afwerends. De foto is kennelijk recent, maar toch voel je hoe de houdingen en gebaren die je er op ziet tijdloos zijn, niet anders dan vroeger, met een gevoel van continuïteit, alsof je het verleden door het heden heen kon zien. Ik heb ook geen enkele moeite om die beelden letterlijk op te vatten: het zijn dan echte engelen, die daarnet aan kwamen vliegen en zojuist in de armen van die mannen zijn neergestreken. De rechter engel is doodmoe, vliegen is heel vermoeiend. Nog aandoenlijker is de scène links. De zojuist opgevangen engel zegt: ben jij het? Ben jij het heus? De macht die zij over hem heeft blijkt uit het gebaar waarmee ze zijn oor dubbelvouwt: 'Ik kan met hem doen wat ik wil, hij vindt alles goed, hij wordt nooit boos'. Dat heeft een diepe betekenis, het bestaat werkelijk, in de andere wereld waarin de gelukkigen wonen. Merk op hoe mensen (en engelen) hun hoofd een beetje schuin houden als ze vertederd zijn en als ze willen vertederen, zoals ook honden soms hun kop scheef houden terwijl ze naar je luisteren. Heel anders, maar ook onvergetelijk is de blik van het kind helemaal rechts. Voor haar is het heel gewoon, ze is er aan gewend, ze weet er alles van, je moet vooral niet denken dat ze er iets bovennatuurlijks in ziet. Een paar jaar geleden is ze zelf ook nog engel geweest; daar is ze nu te groot voor. Engelen bestaan. Het zijn boodschappers, dat is ook de betekenis van het woord in het Grieks. Wat is hun boodschap? Hun boodschap is de dood. Dat maakt opeens duidelijk wat het hele tafereel betekent en waarom het zo aangrijpend is: het betekent afscheid nemen. Onontkoombaar, niets aan te doen, jullie moeten sterven. Eyes, look your last! Arms, take your last embrace! Afscheid nemen is de meest raadselachtige handeling waartoe mensen in staat zijn. Waarom, waartoe, waar dient het voor, wat betekent het? Het drukt iets onmogelijks uit: tot weerziens, nooit zu1len we elkaar meer zien. Lang geleden, kort na de oorlog, heb ik eens ergens gelezen over een joodse familie in de Oekraine: vader, moeder, kinderen, grootouders, die zich gereed maakten om door de Duitsers te worden doodgeschoten, had ik het maar nooit gelezen. 'Ze namen afscheid van elkaar' - een zinloos en vergeefs gebaar, een uiting van liefde die nergens meer toe dient. Dat de een de ander nooit dood zou zien, dat was de wens van Philemon en Baucis, de wens die door Zeus werd vervuld als dank voor hun gastvrijheid. Toen hun tijd gekomen was begonnen ze in bomen te veranderen. Ze kregen bladeren. Ze keken elkaar aan: dat was het dus. Hun laatste woorden waren: 'O conjunx', O echtgenoot. Wie ook wel eens een Engel aanriep was Rilke, maar hij loochende het: 'Denk maar niet dat ik je roep, Engel, en zelfs al riep ik je: je komt toch niet. Want mijn roepen is altijd vol weigering; tegen een zo sterke stroom kun je niet op'. (7e Elegie). Rudy Kousbroek, PZC, 15 mei 2003.

Terug naar de Nieuws Archief pagina.